Historia pierwszej buddyjskiej grupy medytacyjnej w Polsce. Jan Sar

Treść artykułu opublikowanego w wydawnictwie PRZESTRZEŃ 10/2018

Minęło już ponad 50 lat od czasu, gdy grupa osób związanych z pracownią artystów malarzy, Urszuli Broll i Andrzeja Urbanowicza, przy ul. Piastowskiej 1 w Katowicach, na drodze swych artystycznych i duchowych poszukiwań zaczęła praktykować medytację.

Powyżej: Roshi Philip Kapleau na Kamieńczyku (w centrum) w 1979 roku. Na zdjęciu opiekun Koła Zen w latach 1978-1991 - Janusz Korbel (po lewej stronie) oraz autor opracowania Jan Sar (tuż za Roshim po prawej).

Bezpośrednią inspiracją były „Trzy Filary Zen” zredagowane przez Philipa Kapleau. Książka ta dotarła do pracowni w 1967roku,przyniósł ją Henryk Waniek, a jej przetłumaczone fragmenty krążyły wśród przyjaciół. W połowie lat 70. XX wieku wyłoniła się grupa osób praktykujących medytację zen i utożsamiających się z buddyzmem.

Współczesny krajobraz życia duchowego w Polsce jest bogaty w swej różnorodności. Wystarczy wpisać hasło w Google, aby uzyskać informacje na nurtujący nas temat, adresy miejsc spotkań, kursów. Na przełomie lat 60. i 70. dla osób niezainteresowanych życiem kościoła katolickiego krajobraz przypominał pustynię, na której znajdowały się nieliczne oazy, niewidniejące na żadnych oficjalnych mapach. Jedną z nich była pracownia przy Piastowskiej. Od czasu podjęcia pierwszych prób medytacji do zorganizowania pierwszego kilkudniowego grupowego zazen upłynęło pięć lat. W grudniu 1971 r. rozpoczęły się wspólne cotygodniowe spotkania medytacyjne. Pierwszym nieformalnym liderem grupy był Henryk Waniek. W 1973 r. Andrzej Urbanowicz skończył kilkuletni okres eksperymentów z LSD. Przeżył doświadczenie, po którym, jak powiedział, wszystko poza buddyzmem straciło dla niego sens.

Powyżej: Podczas zazen w katowickim domu Andrzeja Urbanowicza w 1975 r. (najbardziej w głębi po prawej) i Urszuli Broll (pierwsza od lewej)

W 1974 r. na Kamieńczyku w Górach Świętokrzyskich Andrzej Urbanowicz zorganizował pięciodniowe grupowe zazen wzorowane na sessin (intensywnym okresie medytacji praktykowanym w klasztorach zen). Był to punktprzełomowy w życiu pracowni, kierunek został obrany. Pracownia zaczęła również spełniać funkcję sali medytacyjnej. Rok później, w sierpniu 1975 r. na zaproszenie Urszuli i Andrzeja, przyjechał nauczyciel zen Philip Kapleau. Grupa medytujących stawała się coraz większa. Poniżej przedstawiam kalendarium najważniejszych wydarzeń pierwszej grupy medytacyjnej w Polsce, do momentu oficjalnej rejestracji w urzędzie; na podstawie:

- „Droga Zen”, nr 4, 1974 r. 2518 r. Redakcja Urszula i Andrzej Urbanowicz.
- „Droga Zen”, nr 4, 1985 r. Redakcja Janusz Korbel.
-„Oneiron, Ezoteryczny krąg artystów z Katowic”, Katowice - Ratingen 2006 r.
-„Dotknięcia. Ślady.” Andrzej Urbanowicz.
- konsultacja: Andrzej Urbanowicz, Anna Jedynak, Ekyo (Urszula Sapeta),Grzegorz Szewczyk, Hieronim Lis, Jacek Dobrowolski, Jarosław Markiewicz, Kanzen Jeremi Szczęsny Maślankowski, Krzysztof Lewandowski, Leopold Lisicki, Małgosia i Jacek Ostaszewscy, Maria Mazur, Nyogen (Włodek Nowak), Ryszard Ratajczak, Tomasz Hołuj, Urszula Broll-Urbanowicz, Zbigniew Miłuński.

1970-1973 Pierwsze, podejmowane w Katowicach próby wspólnej praktyki zazen, w oparciu o lekturę „Trzech Filarów Zen”. Udział w nich biorą między innymi: Urszula i Andrzej Urbanowicz, Henryk Waniek, Teresa i Janusz Korbelowie, Ireneusz Kulik, Brygida Wróbel, Grażyna i MarekLeszczyń-scy, Jerzy Illg, Stanisław Kasprzyk, Andrzej Pietrzyński. Powstaje pierwsze w Polsce zendo na Piastowskiej. Tadeusz Sławek tłumaczy „Koło Śmierci” Philipa Kapleau.

1973 W grudniu ukazuje się pierwsze, jeszcze niepełne, polskie wydanie „Trzech Filarów Zen”. W przedmowie Andrzej Urbanowicz wspomina, że prace nad przekładem rozpoczęły się pięć lat wcześniej. Uczestniczyli w nich: Henryk Waniek, Urszula Broll-Urbanowicz, Andrzej Janusz Korbel i Grażyna Leszczyńska. Powstaje zendo we Wrocławiu w domu Włodka Nowaka (Nyogen).

1974 W lutym ukazuje się inauguracyjny numer pierwszego w PRL-u periodyku buddyjskiego. Pierwsze cztery zeszyty były zatytułowane „Droga”, a następne „Droga Zen”. Zerwano z anonimowością, powszechną w nielegalnej działalności wydawniczej owego czasu. Na pierwszej stronie zamieszczany był spis treści z krótkim omówieniem i nazwiskami tłumaczy. Jako wydawcy pierwszych numerów figurują Urszula i Andrzej, z adresem Piastowska 1.

1-5 VIII 1974 Kamieńczyk - jedenasto-osobowa grupa rozpoczęła pięciodniowe siedzenie wzorowane na regułach sessin praktykowanych w japońskich świątyniach zen: Elżbieta Błaszkowska (Promyk), Urszula Broll-Urbanowicz, Marek Has, Jerzy Illg, Stanisław Kasprzyk, Maria Mazur, Jarosław Markiewicz, Włodzimierz Nowak (Nyogen), Jan Sar, Andrzej Urbanowicz. Już po zakończeniu siedzenia pojawili się: Krzysztof Lewandowski, Bolesław Rok, Paweł Zuzak, Michał Lauk. Zawiązuje się grupa, która później przekształca się w Koło Zen. Jesienią powstaje zendo w Warszawie przy ul. Oboźnej u Elżbiety Błaszkowskiej (Promyka) i Jarka Markiewicza. Uczennica Philipa Kapleau, Dagmar von Biel (później Apel) odwiedza Urszulę i Andrzeja na Piastowskiej. Przywozi kiosaku i dwie poduszki do zazen. Urszula Sapeta (Ekyo) skopiowała jedną z poduszek i uszyła pierwsze poduszki do zazen. Później szyła również szaty.

1975 W czerwcu przyjeżdża uczennica Kapleau, Ina von Renteln i bierze udział w grupowym zazen na Kamieńczyku. 18 sierpnia przyjeżdża mnich Zen Sokei Shaya (CaseyFrank). 22 sierpnia do Warszawy przybywa Rosi Philip Kapleau. 25 sierpnia Rosi prowadzi warsztat na Piastowskiej w Katowicach, na który przyjeżdża ponad sto osób z całej Polski. Początkowo tłumaczył Andrzej Krajewski, a potem Jacek Dobrowolski. 26 sierpnia dwadzieścia kilka osób zostaje uczniami Philipa Kapleau, a następnie odbywa się ceremonia przyjęcia wskazań dziukai. Od 28 sierpnia do 1 września Philip Kapleau prowadzi pierwsze czterodniowe sessin. Asystuje mu jako nauczyciel Sensei Toni Packer, a jako monitorzy Sokei Shakya i Wally Muszynski. W sessin udział bierze 20 osób: Elżbieta Błaszkowska (Promyk), Urszula Broll-Urbanowicz, Władysław Czapnik, Jacek Dobrowolski, Izabella Dorabialska, Aleksander Gordon, Tomasz Hołuj, Janusz Korbel, Teresa Korbel, Ireneusz Kulik, Jacek Kwaśnik, Jarosław Markiewicz, Maria Mazur, Włodzimierz Nowak (Nyogen), Jacek Ostaszewski, Małgosia Ostaszewska, Urszula Sapeta (Ekyo), Jan Sar, Stefan Sencerz, Andrzej Urbanowicz. 

W okresie poprzedzającym sessin (w latach 1974-75) odbyło się w Katowicach około 10 trzydniowych grupowych zazen, połączonych zazwyczaj z warsztatami wprowadzającymi w praktykę. We wrześniu na Piastowskiej odbywa się zebranie założycielskie Koła Zen - Wspólnoty Buddyjskiej. Po spotkaniu założycielskim jesienią 1975 r. złożona została petycja do władz o rejestrację, ale decyzja była negatywna. Powstaje zendo w Krakowie u Małgosi i Jacka Ostaszewskich.

1976 Jesienią do Krakowa przyjeżdża Lama Ole Nydahl na zaproszenie Władysława i Zuzanny Czapnik (członków Koła Zen). Na Piastowskiej i na Kamieńczyku odbywa sięokoło 10 grupowych zazen, w tym pierwsze-tygodniowe, w okresie sessin rohatsu. Powstaje zendo w leśniczówce w Przęsocinie k. Szczecinau Wojtka Sperczyńskiego.

1977 W sierpniu na Kamieńczyku Sensei Toni Packer prowadzi sessin, w którym uczestniczy około 50 osób. Asystuje jej Zenson Shakya. Na dziukai przybywa ponad 100 osób. Ukazuje się pierwsze pełne wydanie „Trzech Filarów Zen” w tłumaczeniu Jacka Dobrowolskiego.

Powyżej: Przed letnim zendo na Kamieńczyku, 1977 r.

1978 Przeniesienie warszawskiego zendo z mieszkania Jarka Markiewicza przy ul. Oboźnej do mieszkania Joanny Borawskiej przy ul. Noakowskiego. Prowadzący Jacek Dobrowolski, zastępca Jacek Kwaśnik. Zendo szczecińskie przenosi się do mieszkania Basi i Grzegorza Szewczyków. W kwietniu przyjeżdża koreański mistrz zen Soen Sa Nim na zaproszenie Antoniego Szoski (członka KołaZen). Odwiedza zenda w Warszawie, Krakowie i Katowicach.W maju na zebraniu KołaZen na Piastowskiej, Andrzej Urbanowicz zostaje odsunięty od funkcji prowadzącego. Pozostaje nadal w grupie, ale przenosi się do Warszawy. W grudniu wraz z Małgorzatą Piórkowską (Klarą) odpływa do Ameryki. Zendo na Piastowskiej funkcjonuje nadal dzięki życzliwości Urszuli, aż do powrotu Andrzeja z Ameryki jesienią 1991 r. Prowadzącym Koło Zen zostaje Janusz Korbel. Sessin z Sensei Toni Packer na Kamieńczyku. Asystuje jej Dagmar von Biel.

1979 Sessin z Philipem Kapleau na Kamieńczyku. Oprócz ceremonii dziukai Rosi udziela ślubów kilku parom. Z pomocą Janusza Korbela i Jacka Dobrowolskiego nadaje też buddyjskie imiona starszym uczniom.

1980 Włodzimierz Nowak (Nyogen) podczas pobytu w Rochester Zen Center zostaje wyświęcony na mnicha zen i otrzymuje imię Dharmian Siakja. Tygodniowe sessin z Philipem Kapleau na Kamieńczyku w sierpniu. Asystują mu monitorzy Bob Schrei i Wally (Walter) Muszynski. Powtórzenie ceremonii wyświęcenia Włodka Nowaka (obecnie Nyogena) na pierwszego polskiego buddyjskiego mnicha zen.

15 grudnia 1980 decyzją Kierownika Urzędu d/s Wyznań grupa zostaje wpisana do rejestru Stowarzyszeń i Związków Religijnych i wkrótce przyjmuje nazwę Związek Buddystów Zen–Sangha w Polsce.

Po latach odbyły się dwa spotkania, w 2008 i 2009 roku, osób uczestniczących w założeniu pierwszej wspólnoty medytacyjnej w Polsce. Dla większości uczestników tych spotkań medytacja pozostała ważnym elementem w ich życiu. Natomiast jeśli chodzi o światopogląd filozoficzno-religijny, nastąpiło duże zróżnicowanie. Kilka osób pozostało wiernych buddyzmowi zen, ale w różnych szkołach: były osoby praktykujące buddyzm tybetański; utożsamiające się z buddyzmem bez przynależności do określonej szkoły; praktykujące medytację bez kontekstu religijnego; praktykujące medytację chrześcijańską. Pomimo tego zróżnicowania, w większości wypowiedzi i listów powtarzały się wyrazy wdzięczności dla Andrzeja i Urszuli, jak również stwierdzenie, że okres praktyki na Piastowskiej i na Kamieńczyku miał decydujący wpływ na dalsze życie wypowiadających się osób. Podczas drugiego spotkania odbyła się dyskusja panelowa na temat początków buddyzmu zen w Polsce.

Powyżej: Drugie spotkanie w 2009 r. w katowickim zendo (Piastowska 1), w czasie którego dominowała rozmowa wokół początków buddyzmu w Polsce.